ساخت فیلم در دل خطر کرونا؛ واسه پوله!

صبح سينما/ فاطمه پاقلعه‌نژاد: در اولین روزهای اسفند بود که درگذشت دو نفر به دلیل ابتلا به کرونا در کشور به طور رسمی اعلام شد. بیماری‌ای که به سرعت از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و خیلی زود شمار مبتلایان به آن روند صعودی به خود می‌گیرد. به همین دلیل است که اولین اقدام برای مقابله با این بیماری به حداقل رساندن عبور و مرور و لغو فعالیت‌هایی است که به صورت جمعی انجام می‌شود.

تعطیلی سینماها، سالن‌های تئاتر و همایش‌ها از اولین اقداماتی بود که پس از شیوع این بیماری در کشور انجام شد. پس از آن در فضای رسانه‌ها و کانال‌های سینمایی موضوع تعطیلی پروژه‌های در دست ساخت برای تلویزیون، سینما و شبکه نمایش خانگی مطرح شد. بیش از دو هفته طول کشید تا بالاخره چند صنف خانه سینما دست به دست هم دادند و کارگروهی برای مدیریت بیماری کرونا در تولیدات صنعت فیلم ایران شکل دادند تا به وضعیت پروژه‌های در دست ساخت در این روزها رسیدگی کنند.

عصر یکشنبه دانش اقباشاوی سخنگوی این کارگروه اما خبر هولناکی اعلام کرد. طبق گفته اقباشاوی در حال حاضر ۲۴پروژه تصویری در دست ساخت در سراسر کشور مشغول به کار هستند که وضعیت بهداشتی ۳پروژه به شدت نامناسب است. اما چرا این پروژه‌ها تعطیل نشده‌اند؟ در صورت تعطیلی پروژه‎های مختلف چقدر خسارت مالی می‌بینند که از خسارت جانی محتمل در صورت ادامه کار بیشتر است؟ چه الزامی برای ادامه ساخت در این شرایط بحرانی وجود دارد؟ در این گزارش شرایط پروژه‌های در دست ساخت و هزینه‌ها و خسارت‌های احتمالی را بررسی می‌کنیم.

نیروی انسانی؛ بازیگران و عوامل پشت دوربین

اولین و در اغلب موارد مهمترین هزینه‌ای که یک پروژه تصویری با آن روبه‌رو است، دستمزد عوامل اعم از بازیگران جلوی دوربین و عوامل فنی پشت دوربین است. در پروژه‌های سینمایی معمولا قرارداد بازیگران پروژه‌ای است و در پروژه‌های سریال‌سازی به خصوص در شبکه نمایش خانگی بازیگران قرارداد ماهانه دارند. در هر دو صورت اما معمولا در قراردادهای حقوقی بندی به نام فورس‌ماژور یا شرایط ویژه وجود دارد که در شرایطی شبیه آنچه این روزها در حال تجربه آن هستیم به کار می‌آید. به این معنا که وقتی اتفاقی شبیه به اپیدمی بیماری کرونا در کل کشور رخ می‌دهد و تهیه‌کننده برای محافظت از جان افراد مجبور به تعطیلی پروژه می‌شود، پروژه و تمام قراردادها در همان زمان تعطیلی اصطلاحا فریز می‌شوند و بلافاصله و با عادی شدن شرایط، کار از همان جایی که تعطیل شده مجددا از سر گرفته می‌شود. این بند حقوقی البته شاید در مسائلی که با هنر افراد سروکار دارد خیلی به کار نیاید. چون احتمالا اگر کار به محکمه قضایی کشیده شود و حتی اگر تهیه‌کننده پیروز این داوری باشد و بتواند بازیگر را به ادامه حضور در پروژه مجبور کند هم هیچ محکمه‌ای نمی‌تواند او را مجبور کند که جلوی دوربین خوب بازی کند و از همه وجودش برای پروژه‌ای که برای آن دادگاه رفته است مایه بگذارد. بنابراین در چنین مواردی معمولا طرفین سعی می‌کنند با هم کنار بیایند و شاید به همین دلیل است که در چندین پروژه که تعطیل شده‌اند برخی از بازیگران تهیه‌کننده را وادار به پرداخت بخشی از دستمزد در زمان تعطیلی و در حقیقت در قبال کاری که انجام نداده‌اند، کرده‌اند.

بخش دیگری از هزینه نیروی انسانی پروژه‌های فیلمسازی مربوط به عوامل پشت دوربین است که معمولا به صورت روزانه دستمزد دریافت می‌کنند و احتمالا در شرایط این روزها تهیه‌کننده‌هایی که پروژه‌هایشان را تعطیل کرده‌اند دستمزد آنها را تا روزی که سر کار بودند پرداخت و آنها را از پروژه منفک می‌کنند. البته در این موارد تهیه‌کننده باید امیدوار باشد در زمان تعطیلی پروژه گروه دیگری به سراغ فیلمبردار یا صدابردار یا دیگر عوامل فنی کارش نیاید و عوامل با عادی شدن شرایط دوباره بر سر کار خود برگردند.

تجهیزات و سخت افزار

بخش دیگری از هزینه‌های یک پروژه فیلمسازی تجهیزات فنی است. وسایلی مانند دوربین‌های فیلمبرداری و تجهیزات نور و ...  که معمولا برای هر پروژه اجاره می‌شوند و اجاره آنها هم به صورت روزانه پرداخت می‌شود. بنابراین در زمان تعطیلی پروژه‌ها این وسایل هزینه‌ای ندارند.

البته در این میان بعضی از پروژه‌ها وسایلی به عنوان آکسسوار صحنه با توجه به نیاز پروژه‌شان اجاره می‌کنند که برای به هم نخوردن راکورد سکانس‌های جدید نسبت به سکانس‌های فیلمبرداری شده معمولا تهیه‌کننده ترجیح می‌دهد هزینه اجاره آنها را در زمان تعطیلی پروژه هم بپردازد تا مبادا وسیله مورد نظر از دست برود و در کار پروژه اختلال به وجود بیاورد.

لوکیشن و دکور

یکی از اصلی‌ترین هزینه‌های هر پروژه‌ای اجاره لوکیشن است. هزینه‌ای در اغلب موارد بسیار سنگین که حتی تعطیلی موقت پروژه هم این هزینه را از صورت‌حساب تهیه‌کننده کسر نمی‌کند. صاحب لوکیشن مانند هر صاحبخانه‌ای، مگر اینکه اهل انصاف باشد که در شرایط بحرانی‌ای مانند این روزها هزینه لوکیشن را در زمان تعطیلی ساخت فیلم و سریال از تهیه‌کننده نگیرد و آن را تنها به خاطر شرایط بحرانی بر او ببخشد. بنابراین اگر این روزها پروژه‌هایی به خاطر شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا و به منظور محافظت از جان نیروی انسانی‌اش تعطیل شده باشد هزینه لوکیشن را باید تا زمان پایان پروژه و تحویل لوکیشن به مالک پرداخت کنند.

برخی پروژه‌ها علاوه بر لوکیشن دکور محل فیلمبرداری را هم به کلی اجاره می‌کنند که هزینه این مورد هم مانند لوکیشن برای تهیه‌کننده در زمان تعطیلی منظور می‌شود و به نوعی هزینه‌ای سربار در زمان تعطیلی موقت پروژه محسوب می‌شود.

دلیل اصرار برخی پروژه‌ها به ادامه کار چیست؟

با توجه به مواردی که در بالا گفته شد قطعا خسارت تعطیلی موقت یک پروژه فیلمسازی بیشتر از خسارت جانی و مالی ابتلای عوامل به ویروس کرونا نیست. پس چرا به گفته سخنگوی کارگروه مدیریت بیماری کرونا در پروژه‌های فیلمسازی ۲۴ پروژه در سراسر کشور همچنان به ادامه روند ساخت اصرار دارند؟  برخی از تهیه‌کننده‌ها البته پاسخ به این سوال را قبلا داده‌اند. مثلا از سوی تیم ساخت سریال‌های نوروزی گفته شد که سرگرمی مردمی که روزهای سختی را می‌گذرانند برایشان اهمیت زیادی دارد برای همین با فداکاری تلاش کردند ساخت سریال‌هایشان را به پایان برسانند تا کنداکتور عیدانه تلویزیون خالی نماند.

برخی از پروژه‌های سینمایی هم اما بدون هیچ الزام و اجبار بیرونی به کار خود ادامه دادند که باید پاسخ این اجبار را در درون پروژه جستجو کرد. مثلا خانم بازیگری که اصرار داشت در زمان تعطیلی پروژه هم دستمزد خود را بگیرد و هزینه این دستمزد در دودوتا چهارتای تهیه‌کننده خسارت بالایی به شمار می‌آمد و به همین دلیل تیم تولید مجبور شدند به کار خود ادامه بدهند تا هر چه زودتر پروژه تمام شود.

اینها برخی از مواردی هستند که می‌توان به عنوان دلیل ادامه ساخت فیلم و سریال در این شرایط بحرانی از آنها نام برد و در بقیه موارد  شاید بعدها تهیه‌کننده‌ها بگویند که چه اتفاقی رخ داده که به ساخت پروژه خود ادامه داده‌اند و خسارت جانی احتمالی را برای خود و عوامل گروه به جان خریده‌اند.